Bağımsız denetim, işletmelerin finansal tabloları ile diğer finansal bilgilerinin, ilgili finansal raporlama standartlarına uygunluk ve doğruluk açısından değerlendirilmesidir. Bu süreçte, denetim standartlarında öngörülen bağımsız denetim teknikleri uygulanarak, defter, kayıt ve belgeler üzerinden yeterli ve uygun denetim kanıtları toplanır. Elde edilen kanıtlar ışığında, finansal bilgilerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı konusunda makul güvence sağlanır ve denetim sonucu, bağımsız bir denetim raporuna bağlanarak kamuoyuna veya ilgili paydaşlara sunulur.

Türk Ticaret Kanunu ve ilgili düzenlemelere göre, belirli büyüklük ölçütlerini aşan şirketler için bağımsız denetim zorunludur. Bu ölçütler genellikle yıllık ciro, aktif büyüklüğü ve çalışan sayısına göre belirlenir.

Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında halka açık veya halka açık sayılan şirketler dışındaki şirketlerin; 2025 yılında bağımsız denetime tabi olunup olunmayacağı 2024 ve 2023 yılları dikkate alınarak belirlenir. 2025 yılında ilk kez bağımsız denetime tabi olma durumu değerlendirilen bir şirket; 2023 ve 2024 yıllarında, 2025 yılı için belirlenmiş bu üç ölçütten en az ikisinin eşik değerlerini art arda iki hesap döneminde aşarsa, 2025 yılında bağımsız denetime tabi olacaktır.

İşletmelerin, Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) ile tam uyumlu olan Türkiye Finansal Raporlama Standartlarını (TFRS) uygulamaları, finansal tabloların uluslararası ölçekte karşılaştırılabilirliğini artırmaktadır. Bu uygulama, işletmelerin finansal bilgilerini, faaliyet gösterdikleri pazarlarda rekabet içinde bulundukları yabancı şirketlerle aynı esaslara göre sunmalarını sağlayarak, mevcut ve potansiyel yatırımcıların işletmeler arası kıyaslama yapmalarını kolaylaştırmaktadır.

TFRS uygulaması, UFRS’nin zorunlu olduğu ya da uygulanmasına izin verilen ülkelerde bağlı ortaklıkları bulunan işletmelere, grup genelinde tek ve tutarlı bir muhasebe dili kullanma imkânı sunmaktadır. Aynı şekilde, UFRS uygulayan bir ana ortaklığın Türkiye’deki bağlı ortaklıkları için de bu durum geçerlidir ve finansal raporlamada bütünlüğü sağlamaktadır.

Bunun yanı sıra, UFRS ile uyumlu raporlama yapan işletmelerin finansal tabloları daha güvenilir, tutarlı, şeffaf ve yatırımcı odaklı bir yapı sergilemektedir. Bu nitelikler, hem finansmana kolay ulaşmaya hem de  işletmelerin uluslararası sermaye piyasalarında daha etkin faaliyet göstermelerine olanak tanımakta ve yabancı yatırımcılar açısından daha cazip bir konuma gelmelerine katkı sağlamaktadır.

Evet, bağımsız denetçi, denetim sürecinde iç denetçilerin çalışmalarından yararlanabilir. Bu durum, Bağımsız Denetim Standardı (BDS) 610 – İç Denetçilerin Çalışmalarının Kullanılması standardının 1’inci paragrafında açıkça ifade edilmiştir. BDS 610 kapsamında iç denetçilerin çalışmasının kullanılabileceği iki temel durum söz konusudur:

• Denetim kanıtı elde edilmesinde, iç denetim fonksiyonunun gerçekleştirdiği çalışmaların kullanılması,
• İç denetçilerin, dış denetçinin yönlendirmesi, gözetimi ve gözden geçirmesi altında doğrudan yardım sağlaması.

Ancak, aşağıdaki durumlarda iç denetçilerin çalışmalarından yararlanılması uygun değildir ve BDS 610 kapsamındaki hükümler uygulanmaz:

• İç denetim fonksiyonunun faaliyetleri ve sorumlulukları, dış denetimle doğrudan ilgili değilse,
• BDS 315 kapsamında uygulanan risk değerlendirme prosedürleri sonucunda, iç denetim fonksiyonu hakkında edinilen anlayışa dayanarak, iç denetim çalışmalarının güvenilir bulunmaması durumunda.

Dolayısıyla, bağımsız denetçi, iç denetim fonksiyonunun yeterliliği ve objektifliğini değerlendirerek, uygun bulduğu takdirde iç denetçilerin çalışmalarından denetim sürecinde yararlanabilir.

Bir şirketin sürdürülebilirlik raporlaması yapma zorunluluğunun bulunması için; hem aşağıdaki listede yer alacak hem de işletme büyüklüğüne ilişkin kriterleri sağlıyor olacaktır.

1) Kapsamdaki şirket türleri:

1. a) SPK Şirketleri

 Yatırım kuruluşları,

Kolektif yatırım kuruluşları,

Portföy yönetim şirketleri,

İpotek finansmanı kuruluşları,

Merkezi takas kuruluşları,

Merkezî saklama kuruluşları,

Veri depolama kuruluşları,

Sermaye piyasası araçları bir borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya işlem görmeleri amacıyla Sermaye Piyasası Kurulunca onaylanmış geçerlilik süresi bulunan izahname veya ihraç belgesi bulunan anonim şirketler,

Bir borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmemekle birlikte halka arz edilmeksizin pay hariç sermaye piyasası aracı ihraç eden veya bu amaçla Sermaye Piyasası Kurulunca onaylanmış geçerlilik süresi bulunan ihraç belgesi olan anonim şirketler,

1. b) BDDK Şirketleri

Bankalar,

Derecelendirme kuruluşları,

Finansal holding şirketleri,

Finansal kiralama şirketleri,

Faktoring şirketleri,

Finansman şirketleri,

Varlık yönetim şirketleri,

Finansal holding şirketlerinde ve bankalarda nitelikli paya sahip olan şirketler,

Tasarruf finansman şirketleri.

1. c) Sigorta, reasürans ve emeklilik şirketleri.

ç) Borsa İstanbul Piyasalarında faaliyet göstermesine izin verilen; yetkili müesseseler, kıymetli madenler aracı kurumları, kıymetli maden üretimi veya ticaretiyle iştigal eden şirketler.

2) Liste kapsamına giren bir şirketin aşağıdaki ölçütlerden en az ikisinin eşik değerlerini art arda iki raporlama döneminde aşıyorsa zorunlu uygulama kapsamındadır.

• Aktif toplamı 500 Milyon Türk Lirası
• Yıllık net satış hasılatı 1 Milyar Türk Lirası
• Çalışan sayısı 250 kişi

Bankalar herhangi bir eşik değere tabi olmaksızın zorunlu raporlama kapsamındadırlar.

İlk kez denetime tabi olup olunmadığının belirlenmesinde, şirketlerin aktif toplamı ve yıllık net satış hasılatı, son iki hesap dönemine ilişkin finansal tablolara göre hesaplanır. Bu hesaplamalarda dikkate alınması gereken temel hususlar aşağıda özetlenmiştir:

Esas Alınacak Finansal Tablolar Nelerdir?

• Hesaplamalar, vergi mevzuatı çerçevesinde kamu idarelerine sunulmak üzere hazırlanan bilanço ve gelir tablosu esas alınarak yapılır.
• Yurt dışı bağlı ortaklık ve iştirakler için, varsa denetimden geçmiş uluslararası muhasebe standartlarına uygun finansal tablolar esas alınır. Bu tür tablolar yoksa, tabi oldukları ülke mevzuatına göre hazırlanan finansal tablolar kullanılır.

Aktif Toplamı ve Satış Hasılatı Hesaplanırken Nelere Dikkat Edilmelidir?

1. a) Bağlı Ortaklık ve İştiraklerin Dikkate Alınması:

Aktif toplamı ve yıllık net satış hasılatı hesaplanırken, şirketin bağlı ortaklıkları ve iştirakleri de dikkate alınır.

1. b) Aktif Toplamı Hesaplama Yöntemi:

Şirketin kendi aktif toplamından, bağlı ortaklık ve iştiraklerinin kayıtlı değerleri çıkarılır. Daha sonra:

1. • Bağlı ortaklıkların aktif toplamının tamamı,
   • İştiraklerin aktif toplamından ise şirketin iştirak oranına isabet eden kısım, eklenir.

1. c) Yıllık Net Satış Hasılatı Hesaplama Yöntemi:

Şirketin kendi yıllık net satış hasılatına;

1. • Bağlı ortaklıkların satış hasılatının tamamı,
   • İştiraklerin satış hasılatından ise şirketin iştirak oranına isabet eden tutar, eklenir.

Grup İçi Eliminasyon İşlemleri Nasıl Olacaktır?

Grup içi işlemlerden doğan varlık, borç, gelir ve giderlerde;

• • Bağlı ortaklıklarla olan işlemlerin tamamı,
  • Doğrudan iştiraklerle olan işlemlerde ise iştirak oranına isabet eden kısım, elimine edilir.

Dolaylı Sahiplik Durumlarında Nelere Dikkat Edilecektir?

• Şirketin, bağlı ortaklıkları aracılığıyla sahip olduğu dolaylı bağlı ortaklık ve iştirakler de hesaba katılır.
• Örnek:
  M Şirketi, N Şirketinin %70’ine, N ise Y’nin %60’ına ve V’nin %15’ine sahipse;
• Y, M’nın bağlı ortaklığı,
• V ise M’nın %15 iştiraki olarak dikkate alınır.

İştirakin İştiraki Durumlarında Dikkat Edilecekler Nelerdir?

• Şirketin iştiraki konumundaki bir şirketin sahip olduğu bağlı ortaklık ve iştirakler, yalnızca ilgili iştirakin finansal tablolarındaki değeri üzerinden dikkate alınır.
• Örnek:
  M Şirketi, N’nin %40’ına, N ise Y’nin %60’ına ve V’nin %15’ine sahipse;
• M yalnızca N’yi iştiraki olarak dikkate alır.
• Y ve V, M açısından doğrudan bağlı ortaklık veya iştirak olarak değerlendirilmez.
• Bu durumda Y ve V ile yapılan işlemler de eliminasyona tabi tutulmaz.

Yurt Dışı Bağlı Ortaklık ve İştirakler Varsa Dikkat Edilecekler Nelerdir?

Yurt dışında bulunan bağlı ortaklık ve iştiraklerin aktif toplamları ve yıllık net satış hasılatı da hesaplamalara dahil edilir.